Idioma i lesamentu den enseñansa na islanan ABC; kiko por hasi mihó? – Parti 2

Idioma i lesamentu den enseñansa na islanan ABC; kiko por hasi mihó? – Parti 2

Mar 4, 2024

Den vários medio lokal a reportá tokante un investigashon na gran eskala di multilingwismo i desaroyo di lesamentu di alumnonan di enseñansa di fundeshi na Aruba, Boneiru i Kòrsou. Radboud Universiteit (Nijmegen) huntu ku University of Curaçao (UoC) a hasi e investigashon akí ku tabata finansiá pa Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Den dos artíkulo konsekutivo, parti 1 i parti 2, Juana Kibbelaar i Amos van Gelderen ta pone e kuestion di idioma i lesamentu den enseñansa na e islanan ABC den un konteksto mas amplio. For di e konteksto akí nan ta reakshoná riba e investigashon hasí.

PARTI 2: E investigashon di desaroyo inisial di lesamentu

Investigashon na gran eskala di lesamentu

Den luna di mart último investigadónan di Radboud Universiteit i University of Curaçao a presentá na públiko e promé resultadonan di nan investigashon. Despues, na enkargo di Radboud universiteit i su partnernan, Didactief, un revista Hulandes pa profeshonal den enseñansa, a publiká un speshal tokante enseñansa di lesamentu na Hulanda Karibense. E speshal akí ta elogiá enseñansa na Papiamentu, espeshalmente enseñansa di lesamentu inisial.

Nos a indiká den e promé parti di e díptiko akí ku e investigashon akí no a konsiderá ètòl e konteksto di idioma lokal. Nos a deskribí pakiko den e konteksto spesífiko di enseñansa na e islanan ABC ta nesesario ku mucha di abla Papiamentu for di kuminsamentu desaroyá abilidat profundo di idioma i lesamentu na Hulandes (òf un di e otro idiomanan grandi). Na promé lugá nan tin mester di esaki pa por saka informashon for di teksto i desaroyá informashon eskolar for di un edat masha yòn. Na di dos lugá nan mester di esaki tambe pa por siña papia i skirbi tokante tópikonan di konosementu na Papiamentu ku ta nan idioma materno. Mirá for di e metanan akí, algun opservashon krítiko ta na su lugá, tantu na e investigashon mes komo na e konklushonnan presentá.

E investigashon i e formulashon di pregunta

E investigashon tokante desaroyo di lesamentu ta ehekutá na diferente skol na Aruba, Boneiru i Kòrsou. A kompará dos grupo di alumno ku otro. Un grupo ta siña lesa promé na Papiamentu i despues na Hulandes. E otro grupo ta siña lesa promé na Hulandes i despues na Papiamentu. Na tur dos idioma a kompará kon e dos gruponan di alumno ta skor riba tereno di lesamentu tékniko, bokabulario i komprenshon di lesamentu. Ta toka prinsipalmente e órden den e proseso di siña. Ta mas mihó pa siña lesa promé na Papiamentu òf promé na Hulandes?

Ponensia di e investigadónan ta ku na final di grupo 5 (ántes klas 3), na edat di mas o ménos 9 aña, alumno mester ta kapas pa fásilmente lesa teksto básiko pa asina por dal e stap na un nivel di komprenshon di lesamentu mas avansá. Loke e investigadónan no ta menshoná ta ku ta hasi diferensha na kua idioma ta alkansá e meta akí. Na edat di 9 aña e alumnonan di abla Papiamentu prinsipalmente lo mester tin abilidat di lesa na Hulandes, pasobra Papiamentu ta na eskala muchu chikí pa por ofresé sufisiente fuente di lesa. Pues rendimentu di abilidat di lesa na Papiamentu i Hulandes no ta igual. 

Ke men ku un bon abilidat di lesa na Papiamentu no ta hiba e mucha mas serka di ‘tur kos ku ta di lesa’. Es mas: na Papiamentu e posibilidatnan ta di tal manera limitá ku bo no por bira un lesadó versá mes. Sinembargo un bon abilidat di lesa na Hulandes (òf un otro idioma grandi) sí ta habri mundu. Pasobra esei ta ofresé e alumnonan chèns di informá nan mes via di lesamentu i atkirí konosementu; tokante tur tópiko imaginabel. Den e investigashon e formulashon di pregunta no ta sali for di e realidat di e konteksto di idioma akí. E investigashon ta kompará dos idioma ku otro ku ounke nan tin mesun balor, lástimamente no tin posibilidat di enseñansa igual ètòl. Bon mirá e pregunta ta si den e kaso akí un investigashon komparativo ta na su lugá.

Siña lesa den práktika

Un bon skol ta pèrkurá pa mucha den grupo 1 i 2 (ántes lúshiklas) haña un preparashon sólido promé ku nan ta siña lesa den grupo 3. Pa por dominá e téknika di lesamentu i tambe pa por komprondé loke bo ta lesa un bon abilidat di idioma verbal, entre otro, ta esensial. Ta p’esei ta krusial pa mucha di abla Papiamentu ku ta siña lesa na Hulandes haña, den grupo 1 i 2, promé un preparashon profundo na Hulandes. Sino siña lesa na Hulandes den grupo 3 no tin sentido i ta funesto pa nan motivashon pa lesa.

Durante mashá desenio, maneho di enseñansa a hasi esfuerso pa implementá enseñansa na Papiamentu den grupo 1 ku 2. Esaki for di e alegashon ku mucha den lúshiklas ta benefisiá mas tantu di enseñansa den idioma materno. Esun ku ta bishitá skolnan frekuentemente, ta tende ku den mayoria di klas ta papia masha tiki Hulandes ku e muchanan. Asta na e momentu ku Hulandes ta riba roster i tambe na skolnan ku riba papel ta bilingwe. Tambe e skolnan ku ta siña lesa na Hulandes por lo general ta duna enseñansa den lúshiklas na Papiamentu. Ke men ku na hopi skol alumno yòn apénas ta haña oportunidat pa siña Hulandes. Pero despues sí ta huzga nan riba nan abilidat di Hulandes i no ta un milager ku asina generashonnan a bin desaroyá un odio enorme pa e idioma Hulandes. Ku e aserkamentu akí nos no mester keda sorprendí ku e mucha su abilidat na Hulandes ta keda hopi atras kompará ku su abilidat na Papiamentu. I tampoko mester keda asombrá ku nan resultado na skol ta keda atras kompará ku kontemporáneonan na skolnan selektá ku sí ta ofresé e mucha pa stap pa stap siña komprondé e material di skol i buki na Hulandes.

Konsiderashon di e investigashon

E sètùp di e investigashon ta sali for di e suposishon ku Papiamentu ta e promé idioma di e alumnonan i Hulandes e di dos idioma ku mester siña. Sinembargo segun deskripshon di e sondeo esei no ta e kaso: solamente 52.7% di e alumnonan tin solamente Papiamentu komo idioma di kas. Pues pa un parti konsiderabel di e alumnonan investigá, Papiamentu no ta e promé idioma. Ta asina ku e efektonan presentá ta trata e alumnonan di abla Papiamentu? Òf ta trata aki resultadonan di alumno ku un diferente background di idioma? E investigashon ta trese inklaridat riba esaki, pasó no a kontrolá ni koregí pa e diferensha den idioma di kas.

Pa por kompará ku otro e efekto di siña lesa den un òf otro idioma e alumnonan di ámbos grupo lo mester a haña un preparashon igual na lúshiskol. Ta asina ku e investigadónan ta konsiente di e práktika komun na e islanan? Of nan ta kere ku siña lesa na Hulandes ke men outomátikamente ku enseñansa di grupo 1 ku 2 ta na Hulandes? Esaki en todo kaso no ta e realidat na e islanan. Tampoko no a kontrolá riba e práktika di enseñansa bilingwe: kiko esaki ta enserá pa e skolnan konserní? I kuantu tempu nan ta dediká realmente na enseñansa na Hulandes i Papiamentu? No por enkontrá nada di esaki den e publikashonnan. Sinembargo, ku un preparashon desigual di e alumnonan den e idiomanan konserní, un komparashon no tin nifikashon.

Tokante resultado i konklushon

Segun e investigadónan importansia di enseñansa di lesamentu na Papiamentu ta sali na kla for di e resultadonan. Hulandes ta ser mirá komo un idioma strañero pa mayoría di alumno i e rasonamentu ta ku enseñansa den e idioma materno, Papiamentu, ta e base pa un desaroyo multilingwal. Entre otro nan ta boga pa enseñansa di lesamentu ku ta promé na Papiamentu i despues na Hulandes. Konklushon final di e investigadónan ta ku por implementá e proseso di siña lesa den un idioma krioyo ‘ku éksito’. E ponensia akí ta straño. Pasó e konseho akí no ta kuadra ku e sifranan di investigashon ku nan ta presentá.

Pasobra nan sifranan di investigashon ta indiká ku e abilidat tékniko di esnan ku a siña lesa na Papiamentu ta suak. E investigadónan ta duna komo splikashon ku no tin sufisiente material pa lesa. I hustamente esei ta e konteksto di idioma spesífiko ku mester konsiderá! Nan sifranan tambe ta mustra ku pa ámbos grupo ta konta ku e téknika di lesa ta mas mihó na Hulandes kompará ku na Papiamentu. Esaki independientemente di e órden di e idioma den kua nan a siña lesa promé. E sugerensha ku mester siña lesa na Papiamentu promé pues ta straño. Finalmente e sifranan ta indiká ku den ámbos grupo e muchanan ta komprondé loke nan ta lesa mas mihó na Papiamentu; tambe esnan ku a siña lesa promé na Hulandes. Esei no ta nada sorprendente. Pasó un mucha ku na lúshiskol apénas a skucha i papia Hulandes por bien siña téknika di lesamentu, pero lo no komprondé niun pátaka.

Komparashon di órden di siña ta solamente relevante si ta kla kua meta mester alkansá. Análisis di e konteksto di enseñansa mas amplio ta mustra ku pa alumno di abla Papiamentu nan komprenshon di lesamentu na Hulandes ta importante. E pregunta kua ruta ta hiba e alumnonan mas lihé i mas mihó posibel na e meta akí no a ser hasí ni investigá.

Sobretodo e investigashon ta ilustrá kon durante hopi desenio a trata e problemátika di idioma di instrukshon na e islanan ABC. E perspektiva ta di un banda so, falta formulashon di pregunta krusial i no ta konsiderá e práktika real. Lástimamente e investigashon akí tampoko no ta duna indikashon pa e pregunta mas importante pa enseñansa: kon mester diseñá enseñansa di tal forma ku tur mucha di abla Papiamentu ta haña mesun akseso na informashon ku nan kontemporáneo otro kaminda den Reino, sabiendo ku fuentenan di informashon no ta disponibel den nan idioma materno? Ta mas ku klaro ku un ruta pa medio di un idioma ku tiki fuente por eskrito no ta brinda e posibilidat akí.

Konsiderashon final

Den e 70 añanan ku a pasa sistemátikamente a hasi investigashon, a duna konseho i a ehekutá maneho for di e suposishon ku enseñansa na idioma grandi òf chikitu ta brinda un resultado igual. Nos promé artíkulo ta mustra ku e suposishon akí ta fundamentalmente inkorekto. Eskala chikitu tin un impakto enorme riba e posibilidat pa stimulá desaroyo di lesamentu. Negligensha di e realidat akí tin komo konsekuensia ku alumno hóben ta haña un retraso for di kuminsamentu i alabes ku e idioma di eskala chikutu mes, komo idioma i ekspreshon di kultura, ta haña tiki posibilidat pa desaroyá.

E apresio aktual pa Papiamentu ta di kita sombré. Pasó indiskutibel ta ku e idioma akí ta forma un parti importante di identidat di e islanan i su habitantenan. Introdukshon di Papiamentu den enseñansa tabata un paso bon intenshoná pa duna hóben di abla Papiamentu mihó chèns. Pero einan kos no a kaba. Rekonosementu di un idioma i posibilidat di enseñansa ta dos asunto diferente. Na nivel di Reino por realisá mesun kalidat di enseñansa solamente si krea e kondishonnan pa tur alumno pasa den un desaroyo komparabel di idioma i lesamentu.

Pa tur tres di e islanan ABC ta konta ku tantu den proyekto di investigashon ku maneho di enseñansa mester konsiderá e konteksto amplio; i no por warda mas. Pasobra tur solushon, investigashon (sientífiko), konseho di maneho, midishon sero, sistema pa sigui desaroyo di alumno i proyekto pilóto lo mustra prometedor, pero sin un análisis profundo di e problematika akí lo kaba na nada despues di algun aña.

E díptiko akí ta mustra ku tin motibu fundá pa siña mucha di abla Papiamentu bon Hulandes for di un edat hopi yòn. No ta alkansá e nivel nesesario dor di aki aya duna Hulandes mas atenshon. I ku rechaso di Papiamentu na skol, manera ántes, tampoko nos no ta alkansá. Mester desaroyá un otro modelo for di un otro perspektiva pa e kuestion di idioma den enseñansa. Naturalmente esei ta eksigí konosementu al kaso, pero prinsipalmente imaginashon! Ta bien posibel pa alkansá bon resultado; pa mucha di abla Papiamentu tambe. Na e momento akí generashonnan di hóben di abla Papiamentu ta wantá den nan posibilidat pa desaroyá. Ta un responsabilidat komun di e paisnan den Reino pa kibra e marginalisashon akí na dos. E situashon ta urgente!

Amos van Gelderen ta lektor Atkisishon di idioma i Desaroyo di idioma na Hogeschool Rotterdam i tambe investigadó na Kohnstamm Instituut di Universiteit van Amsterdam. Ku su eksperensia di hopi aña el a kontribuí na gran kantidat di publikashon tokante atkisishon di idioma i lesamentu.

Juana Kibbelaar ta konsehero i entrenador di enseñansa ku hopi aña di eksperensha, tantu den e parti oropeo komo e parti karibense di Reino Hulandes. E ta dediká su mes na investigá i eksponé e desigualdat di chènsnan den enseñansa entre e paisnan di Reino.

Ultimo

Pùzel di enseñansa riba islanan ABC

Kon por desaroyá e abilidat di lesa si bo lanta den un idioma ku tin masha poko kos di lesa? Kon por siña prosesá informashon i atkirí konosementu si den bo idioma kasi no tin fuente di informashon?