Idioma i lesamentu den enseñansa na islanan ABC; kiko por hasi mihó? – Parti 1

Idioma i lesamentu den enseñansa na islanan ABC; kiko por hasi mihó? – Parti 1

Mar 1, 2024

Den vários medio lokal a reportá tokante un investigashon na gran eskala di multilingwismo i desaroyo di lesamentu di alumnonan di enseñansa di fundeshi na Aruba, Boneiru i Kòrsou. Radboud Universiteit (Nijmegen) huntu ku University of Curaçao (UoC) a hasi e investigashon akí ku tabata finansiá pa Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Den dos artíkulo konsekutivo, parti 1 i parti 2, Juana Kibbelaar i Amos van Gelderen ta pone e kuestion di idioma i lesamentu den enseñansa na e islanan ABC den un konteksto mas amplio. For di e konteksto akí nan ta reakshoná riba e investigashon hasí.

PARTI 1: enseñansa di idioma i lesamentu den konteksto

Atenshon pa enseñansa di lesamentu

E echo ku tin atenshon pa desaroyo di lesamentu di alumno na e islanan ABC ta algu positivo. Tambe sumamente nesesario, pasobra ounke ku niun kaminda na mundu siña lesa ta algu fásil, na e islanan ABC e proseso akí ta èkstra difísil. Pa logra ku na e islanan akí tur mucha siña lesa bon ta krusial pa tene e konteksto lokal pa ku idioma na kuenta. Den e investigashon resien di Radboud Universiteit i UoC, i tambe den vários publikashon al respekto no a konsiderá e konteksto spesífiko akí ètòl.

Papia tokante desaroyo di lesamentu na e islanan ABC no tin sentido si no ta bon kla kiko ta su meta. Ta p’esei nos lo elaborá riba e konteksto lokal spesífiko ku ta hiba na e metanan ku mester logra. For di e konteksto diseñá nos lo konsiderá e investigashon i e konklushonnan presentá den parti 2. Na final nos lo presentá algun punto di atenshon fundamental pa un posibel mehorashon di kalidat di enseñansa. E dos artíkulonan akí ta prinsipalmente un yamada pa reflehá riba e situashon spesífiko di idioma di e islanan ABC. Kiko e situashon spesífiko akí ta nifiká: pa e metanan di lesamentu ku mester formulá, pa e práktika di enseñansa ku mester investigá i pa e maneho di enseñansa ku mester stipulá.

Kiko enseñansa (di lesamentu) mester hasi pa mucha

Na skol i ku mayornan generalmente ta papia hopi tokante método di lesamentu, tèst di lesamentu i e nivel alkansá di lesamentu. Pero meta di enseñansa di lesamentu no ta pa komprondé un método òf tèst. Intenshon di enseñansa (di lesamentu) ta entre otro ku mucha ta siña prosesá informashon i atkirí konosementu via lesamentu. Esun ku sa lesa bon ta haña akseso na ‘tur kos ku ta di lesa’. Esei ta enserá masha hopi. Den nos tempu moderno na promé lugá algun shen mil wèpsait. Tambe diferente fuente di informashon riba papel: buki di lesa, buki di estudio i informashon, korant i revista, publikashon sientífiko, buki di konsulta, manual, akta di hipotek, foyeto informativo den empake di medisina ets. Ta p’esei un di e tareanan mas importante di enseñansa ta: pèrkurá pa tur mucha haña akseso na ‘tur kos ku ta di lesa’. Pa asina tur mucha por sigui desaroyá. Na un forma outónomo i pa sobrá di nan bida.

Kiko ta e realidat na e islanan ABC

Pa esun ku tin abilidat di lesa den un idioma grandi ta algu natural ku e abilidat akí ta duna akseso na un variedat enorme di informashon i konosementu riba tur tipo di tópiko. Pero kon ta hasi si bo ta lanta den un idioma ku tin masha poko kos di lesa disponibel? Kon por yega na abilidat di lesa den e kaso akí? Kon por siña prosesá informashon i atkirí konosementu si den bo mes idioma kasi no tin fuente di informashon? Kon por funshoná den un komunidat moderno si den bo propio idioma bo no por informá bo mes riba niun tereno? Esei ta e pregunta mas importante pa e enseñansa di e islanan ABC.

Pasobra Papiamentu ta un idioma di eskala chikitu ku tiki fuente di lesa. Di e kantidat disponibel di fuente di lesa den idioma grandi 99% simplemente no ta eksistí na Papiamentu – ni ònline, ni riba papel. E kantidat ku a logra publiká na Papiamentu durante hopi aña no ta di kompará ku e kantidat ku ta publiká diariamente den idioma grandi. Riba ningun tereno: ni pa estudio i trabou; ni pa lesa pa hòbi i ni pa informashon riba nivel di kos diario. Pa motibu di e eskala chikitu, e posibilidat pa publiká den futuro tambe lo ta limitá.

Kiko e realidat akí ta nifiká pa posibilidat di enseñansa? E echo ku material pa siña i lesa kasi no ta disponibel ta nifiká konkretamente ku un idioma grandi mester sostené Papiamentu komo instrumento pa desaroyo; for di lushi. Pasobra for di lushi tin masha poko posiblidat pa mucha por atkirí konosementu di mundu pa medio di buki, wèpsait, wega ets. Aktualmente den nos enseñansa e idioma grandi ku mester desaroyá abilidat profundo di dje ta Hulandes.

Debate tokante idioma tin su historia largu

Tin hende ta haña e komprobashon ku pa motibu di eskala chikitu Papiamentu no tin posibilidat pa publiká mesun kantidat di fuente di informashon ku idioma grandi menospresio (kolonial) pa Papiamentu. Sinembargo, eskala di i apresio pa un idioma no tin nada di haber ku otro. Pa enseñansa e distinshon akí ta krusial! E debate tokante idioma den enseñansa ta influensiá dor di un historia di menospresio kolonial pa e idioma Papiamentu i ablante di Papiamentu. E lucha pa rekonosementu i apresio di e idioma nashonal a dura muchu largu, pero al final tabata eksitoso. Pasobra awendia e poblashon ta orguyoso riba su propio idioma, kultura i identidat. Internashonalmente tambe Papiamentu ta risibí rekonosementu i apresio. Ku introdukshon di Papiamentu den enseñansa a dal un stap dilanti ku ta nesesario i hustu. I tambe ireversibel.

Pero ta un otro kuestion si a introdusí Papiamentu na skol na e manera adekuá. Pasobra no opstante e trayekto fuerte di emansipashon di idioma Papiamentu, ni e resultadonan insufisiente di enseñansa ni e debate tokante idioma no a disparsé. Rekonosementu di Papiamentu komo idioma i ekspreshon di kultura na un banda, i mehorashon di resultado di enseñansa na otro banda ta dos asuntu diferente. Awor ku a rekonosé i emansipá Papiamentu, ta bira urgente urgente pa bisti e brel di enseñansa. Pa asina pèrkurá pa mucha di abla Papiamentu den siglo 21 sí lo haña e chènsnan den enseñansa ku ántes no tabata faktibel pa nan. I tambe pa den futuro salvaguardá desaroyo i protekshon di Papiamentu komo idioma i ekspreshon di kultura.

Meta di enseñansa pa mucha di abla Papiamentu

Pa un karera eskolar eksitoso i un futuro prometedor den komunidat e abilidat di lesamentu ta determinante. Esun ku no por lesa na un forma outónomo ta keda dependiente di dosente òf otro persona pa siña algu, no tin sufisiente posibilidat riba merkado laboral i tin hopi difikultat pa funshoná den un komunidat moderno. E komprenshon ku alumno di abla Papiamentu mester desaroyá abilidatnan profundo den un di e idiomanan grandi ta indispensabel. No pa motibo di menospresio (kolonial) pa nan idioma materno, sino simplemente pa nan ta kapas di buska informashon i atkirí konosementu na un forma outónomo.

Papiadó di Papiamentu sin abilidat sufisiente den un idioma grandi ta haña nan mes den un isolashon obligá, tantu riba merkado laboral komo den nan bida personal. Pues e idioma grandi ta nesesario pa tur papiadó di Papiamentu. Tambe pa esnan ku no ta sali for di nan isla. Pasobra meskos ku e studiantenan ku ta bai studia afó, maestro, enfermera, polis, tékniko i amtenar ku ta sigui un estudio lokal tambe mester por desaroyá e konosementu di nan profeshon pa medio di lesamentu den un idioma grandi. Una bes ku nan ta traha, nan mester disponé di e abilidat pa keda na altura di e desaroyonan den nan profeshon. Kiko lo sosodé ku komunidat di e islanan ABC si generashonnan di trahadó no ta kapas pa desaroyá i mantené konosementu i abilidat profeshonal?

Meta di enseñansa pa propio idioma i kultura

Ta parse opvio ku pa desaroyo di un idioma i kultura mester duna enseñansa den e idioma ei mas tantu posibel. Pero esaki ta un mal entendimentu. Pa tur ablante Papiamentu ta konta ku pa nan konosementu i informashon nan ta dependé di e publikashonnan den un idioma grandi. Na momentu ku nan abilidat di lesa den un idioma grandi ta sufisiente nan lo ta kapas pa papia òf skirbi na Papiamentu riba e tópikonan akí na un nivel avansá. Pero esun ku no ta komprondé teksto den un idioma grandi sufisientemente, komo konsekuensia na Papiamentu tambe lo keda na un nivel di konosementu i idioma muchu abou. Pues esensial ta ku uso di idioma di ablante di Papiamentu ta ser fortifiká dor di abilidat profundo den un idioma grandi. Solamente si esaki ta e kaso nan lo por kontribuí na desaroyo i enrikesimentu di nan propio idioma. Si generashonnan di hoben no ta dominá lesamentu den un idioma grandi, esaki tambe tin konsekuensha negativo pa Papiamentu komo idioma i ekspreshon di kultura.

Kiko ta e práktika aktual

Den práktika aktual mucha na hopi skol di fundeshi ta haña, for di lushi, mayoria di lès na Papiamentu. Solamente algun ora pa siman ta haña lès di Hulandes komo idioma strañero. Despues di algun aña Hulandes ta bira idioma di instrukshon; ku material di siña i lesa na Hulandes. E problema ta ku na e momentu ei e mucha no a haña sufisiente chèns pa siña e idioma Hulandes ku pa nan ta un idioma strañero. Kiko por fèrwagt di atkisishon di konosementu for di buki na Hulandes den grupo 5? Kon alumno di abla Papiamentu por yuda nan kurpa ku buki di lesa na Hulandes patapata di palabra ku nan no ta komprondé? Di e manera akí ta krea opstákulo pa alumno di abla Papiamentu por probechá di enseñansa.

Esun ku na skol no por kapta e kambio di Papiamentu pa Hulandes pa sobrá di su karera eskolar no por sigui enseñansa sufisientemente i lo haña un retraso di konosementu. Esei no ta nesesario, pasobra ku otro aserkamentu mucha di abla Papiamentu por siña bon Hulandes. Pero esei no ta sosodé di mes. Ta tarea di enseñansa pa pèrkurá pa mucha di 4 – 6 aña ta desaroyá e abilidat di idioma i bokabulario ku despues, komo mucha di 8 aña, nan mester di dje pa komprondé teksto Hulandes. Ta mas ku klaro ku na skol preparatorio mester di hopi mas ora di enseñansa ku ta duna nan aworaki.

Ki meta di enseñansa mester alkansá

Den Reino – Hulanda i islanan karibense – kasi mesun sistema di èksamen i balorashon di diploma ta na vigor. Balorashon komun di diploma riba nivel di reino ta eksigí ku e diferente paísnan realisá un kalidat di enseñansa di mes nivel, kaminda e alumno por desaroyá na mes nivel. Sinembargo mas ku 70 aña un gran kantidat di konseho i investigashon a deskribí ku rendimentu di enseñansa na e islanan karibense ta laga di deseá i ku konekshon ku estudio mas avansá i merkado laboral ta insufisiente. Loke falta ta un análisis didáktiko fundamental ku ta trata kousa di e resultadonan indeseá.

Pa motibu di eskala chikitu di Papiamentu e islanan ABC tin un problema di enseñansa komun. Den e kaso ku no por ehekutá tareanan klave di enseñansa na Papiamentu, skol ta haña su mes forsá pa, komo apoyo, pasa ofer pa Hulandes pa ehekutá e tareanan akí. Meta pa enseñansa di Hulandes (òf un di e otro idiomanan grandi) ta pues: for di lushi desaroyá abilidat profundo den idioma i lesamentu pa asina atkirí konosementu i abilidat general di skol. Maneho di enseñansa di e dékadanan pasá no a sali for di e meta akí; na niun di e islanan ABC. I esei ta e kousa real di resultado insufisiente den enseñansa durante tantu aña!

Kompará ku Islariba (di abla ingles) ta trata di un meta pa Hulandes ku ta kompletamente otro. Por mira e konfushon riba e diferensha fundamental akí entro otro den e maneho aktual di Hulanda pa e islanan BES, kaminda no ta hasi sufisiente diferensha entre e islanan di abla Papiamentu (Boneiru) i e islanan di abla ingles (Statia i Saba). Loke ya pa dékada ta falta aki ta un aserkamentu didáktiko fundamentalmente otro ku un balansa bon pensá entre Papiamentu i Hulandes.

For di e perspektiva ku a pinta den e artíkulo akí i e metanan di lesa ku mester alkansá nos lo konsiderá e investigashon resien tokante lesamentu den e siguiente parti.

Amos van Gelderen ta lektor Atkisishon di idioma i Desaroyo di idioma na Hogeschool Rotterdam i tambe investigadó na Kohnstamm Instituut di Universiteit van Amsterdam. Ku su eksperensia di hopi aña el a kontribuí na gran kantidat di publikashon tokante atkisishon di idioma i lesamentu.

Juana Kibbelaar ta konsehero i entrenador di enseñansa ku hopi aña di eksperensha, tantu den e parti oropeo komo e parti karibense di Reino Hulandes. E ta dediká su mes na investigá i eksponé e desigualdat di chènsnan den enseñansa entre e paisnan di Reino.

Ultimo

Pùzel di enseñansa riba islanan ABC

Kon por desaroyá e abilidat di lesa si bo lanta den un idioma ku tin masha poko kos di lesa? Kon por siña prosesá informashon i atkirí konosementu si den bo idioma kasi no tin fuente di informashon?